نشریه باستان شناسی ایران
سال سوم شماره 1 (پیاپی 4، بهار و تابستان 1392)

آیین ها تکرار اعمالی است که نیاکان یا موکلین از پیش ازتاریخ انجام می دادند .پرستش خدایان متعدد در میان رودان، هند، آسیای مرکزی، مصر، افریقا، و نزد اینکاها، مایوریها،یونانی ها، ایلامیان، قبایل استرالیایی، پولونزی ،مالنزیایی،و... به مناسبت قداست مکانی پدیده ها و یا رویداد های طبیعی بوده است، که انسان ها در تقابل با نیروهای شگفت انگیز طبیعت در چنین مراکزی اقدام به برپایی مکان های آیینی ،یادمانی و ساخت معبد نموده است.آیین ها بگونه ای انسان را ازروزگاران دور به ابدیت می رساند.بیشتر معابد در کناررودخانه های عصیانگر ویا در درون جنگل های مخوف و یا در ارتفاعات صعب العبور برپا گردیده اند. پسکرانه های جلگه خوزستان از نظرزمین شناسی امتداد شرقی میانرودان محسوب می شود.هردو سرزمین ایلام و میاندورودان درمنطقه اقلیمی خشگ تا نیمه خشگ قراردارند.براین اساس هر از گاهی براثر باران های کوهستانی دچارطغیان رودخانه های عظیم کرخه ،کارون،دز و دجله و فرات می گردند. ایلامیان همسان با همسایه غربیشان اقدام به ساخت معابدی در کنار رود ها برای خدایان آبها نمودهاند ،تا از بالیای ناشی از سیل درامان بمانند.عالوه بر آن برای خدایان حافظ روستاهاو شهرها معابدی ایجاد نموده اند. خدایان کم اهمیت تر نیز معابدی داشته اند.بر نمای بیرونی معدودی ازمعابد آجرنوشته هایی با متن های مشابه بکار می بردهاند تا از گزند و تخریب معبد توسط دشمنان و ناآگاهان جلوگیری نمایند.معبد کمول (تل برد کارگر) شوشتراز جمله مکان های آیینی دشت شوشان بوده است که اطالع چندانی از آن در دسترس نمی باشد. آجر نوشته های مکشوفه از این معبد تنها سندهای نوشتاری باز مانده از این بنای ارزشمند ایلام میانه است ،که در گذشته های نه چندان دور در چشم انداز شرقی کارون از شکوه و منزلت ویژه ای بر خورداربود .

شناخت سبکهای سفالی همواره دغدغه باستان شناسان بوده است. در این مقاله فرمهای سفالی محوطه های شرف آباد، شوش و هفت تپه در دوره انتقالی ایلام و دوره ایالم میانه مورد بررسی قرار گرفته و هر یک به تفکیک معرفی شده اند. در مواردی که نمونه های شاخص، مورد مشابهی در محوطه ها یا مناطق دیگر داشته اند نیز آورده شده و با هم مقایسه شده اند و در آخر تحولاتی که گونه های سفالی در دوره مورد بحث و در منطقه داشته است آورده شده است.

الیمایی ها ازسلسله های محلی بودند که از قرن دو قبل از میلاد تا آغاز قرن 3 میلادی درشمال خوزستان زندگی می کردند و در این سرزمین از فرهنگ و تمدن غنی برخوردار بودند. واژه ی الیمایی از نظر اتیمولوژی به معنی عیالم کوچک است که درواقع ادامه دهنده ی تمدن عیالمی کهن و ازبازماندگان آنان می باشند .باستناد بیشترمنابع تاریخی، الیمایی ها پس از شکست آشور بنی پال در انزوای سیاسی بسرمی بردند ولی بعدها توانستند خودرا در تاریخ مطرح کنند همچنین ازنظر اعتقادی وباورهای دینی خدایان غیر ایرانی ،سامی و بابلی و آشوری نظیر بلBel وناناNana و آرتمیس Artemis را می پرستیدند .آثارباقی مانده از آنها مقابر ،معابدسنگی،سردابه،نگارکندها ،سکه ها و کتیبه هایی (به خط و زبان آرامی) گچبری ها و پیکرک ها و مجسمه ها می باشند. الیمایی ها از معدود ایالات خودمختار و کوچک محلی بودند که می توانستند در تمام ارکان دولت ایران تحت تاثیر به سزایی داشته باشند. اما حوزه ی حکومت آنان در جبهه ی جنوب غربی ایران تقریبا تمامی ناحیه فرمانفرمایی عیالم جدید را شامل می شدو دامنه وسعت حکمرانی شان بخوبی مشخص نیست. احتمالا ناحیه ی وسیعی از خوزستان و اصفهان تاخلیج فارس رادر برمی گرفت. هنگامی که مهرداد اول سرزمین بین النهرین را به تصرف در آورد و منطقه الیماییدها نیز تازه استقلال یافته ازسال 14 ق.م.تحت تسلط آنان قرار گرفته و این درست مصادف است بازمانی که دیمتری دوم پادشاه سلوکیه اسیر مهرداد اول شد و قدرت پارتها تاکنار شط فرات رسیده بود و اقوام الیمایی تابع پارت ها شدند .ضرب سکه های کوچک الیمایی مکشوف در منطقه خوزستان بویژه در شهرهای ایذه ،شوشتر ،دزفول، بهبهان ، شوش، و...نشان می دهد که این اقوام دارای استقالل داخلی بودند ولی تحت نظر پارتها به زندگی خودادامه می دادند.این مقاله به بررسی سکه نویافته الیمایی می پردازد که در تپه کره سیاه بهبهان بدست آمده است.

یکی از نکات مبهم تاریخ اشکانی نوشته های یونانی روی سکه های شاهان این سلسله است. سکه جزو مهمترین آثار باقیمانده از اشکانیان در طول بیش از چهار قرن حکمرانی شاهان این سلسله است. اشکانیان از ابتدای حکومت خود تا زمان بلاش اول از خط و نوشته های یونانی روی سکه های خود استفاده کردند. محققان به درستی نمیدانند که چرا اشکانیان این سیاست را در نظام مالی خود در پیشگرفته بودند. شاید بتوان گفت که سکه های اشکانی با نوشته یونانی برای مبادلات مالی خارجی استفاده میشده و در تجارت و اقتصاد داخلی نقشی نداشته است. عالوه بر استفاده از خط یونانی اشکانیان از زمان مهرداد اول تا اردوان سوم از واژه دوستدار یونان بر سکه- های خود استفاده کردند. در این مقاله سعی داریم به بیان این نکته بپردازیم که استفاده از خط یونانی و واژه دوستدار یونان روی سکه های اشکانی بیش از آنکه نشان دهنده تاثیر فرهنگهای غیر ایرانی مانند سلوکی و باختری باشد، نشان دهنده مصلحت اندیشی های سیاسی و اقتصادی اشکانیان است.

اسناد ایزوتوپ اکسیژن موجود در آرشیو های رسوبات دریاچه ای، ابزار رایجی جهت بازسازی دیرینه محیط هستند. در این مقاله، اسناد ایزوتوپی دریاچه های زریوار و میرآباد جهت بررسی شرایط اقلیمی ایران در عصر یخبندان کوچک مورد بررسی قرار گرفته اند. بین سالهای1350 تا 1850 م مقارن با عصر یخبندان کوچک، تغییراتی در مقادیر ایزوتوپ اکسیژن O (∂به طرف مقادیر مثبت 25 این دریاچه ها قابل مشاهده است. در دریاچه های زریوار و میرآباد مقادیر ایزوتوپ اکسیژن) تر میل کرده است، در حالی که این مقادیر در دریاچه های پریشان و بختگان به سمت ارقام منفی تر گرایش داشته اند. شواهد ایزوتوپی حاکی از خشک بودن شرایط اقلیمی دریاچه های زریوار و میرآباد در عصر یخبندان کوچک نسبت به حال حاضر می باشد. همچنین این شواهد نشان می دهند که دریاچه های پریشان و بختگان در این عصر، شرایط اقلیمی سرد و مرطوبتری را تجربه کرده اند. ناهمگونی اقلیمی در این عصر می تواند نشانگر تغییرات الگوهای گردشی جو در ایران باشد. از سوی دیگرمطالعات باستان شناسی بیانگر برخی تغییرات فرهنگی در الگوهای استقراری و احتمالا" معیشتی طی دوران اسالمی متاخر در جنوب غرب ایران می باشد. مدارک بدست آمده از بررسی های باستان شناسی منطقه اندیکا در مسجد سلیمان بیانگر تاسیس سدهایی به منظور حفظ و ذخیره آب در فصول سرد و خشک طی دوران مذکور است . در این مقاله کوشش شده است تا تاسیس این سازه های آبی،و تغییرات فرهنگی پس از آن را بر پایه دگرگونی های زیست محیطی و آب و هوایی ناشی از عصر یخبندان کوچک توضیح دهد .